Optĭmum judicium est placĭda conventio, facta vel ab ipsis, inter quos lis est, vel ab arbĭtro. Haec si non procēdit, veniunt in forum (olim judicābant in foro, hodie in praetorio), cui praesĭdet judex cum assessorĭbus. Dicographus vota calămo scribit. Actor accūsat reum et prodūcit testes contra illum. Reus excūsat se per advocātum, cui contradīcit actōris procurātor. Tum judex sententiam pronuntiat absolvens insontem et damnans sontem ad poenam vel mulctam vel supplicium.  (J. Amos Comenius)